Codependentie overwinnen: het doorbreken van de cyclus van ongezonde relaties

30 september 2022

(Global Heart | Esther Haasnoot) Wat is codependentie? De tekenen herkennen en hoe dit patroon te doorbreken.

Codependentie herkennen en doorbreken

De meesten van ons waarderen verbinding met anderen, vooral in onze romantische relaties. We zijn in feite ingesteld op verbondenheid. Het stelt ons in staat een band en intimiteit met een partner te ervaren. Het succes van langdurige en plezierige relatie hangt sterk af van de kwaliteit van de emotionele band met elkaar.

Als we aan een ideale relaties denken, denken we vaak aan een liefdevolle, hechte, levenslange relatie. Hoe ontwikkelen we zo’n relatie? Die gezellige, veilige, duurzame band met iemand waarvan we weten dat de ander ons op lange termijn steunt. Een relatie die ons de vrijheid en ruimte geeft om onszelf te zijn. Het liefst met iemand die onze groei ondersteunt en ons in staat stelt flexibel met elkaar om te gaan.

Een essentieel element is het verschil begrijpen tussen wederzijdse afhankelijkheid en codependentie.

Wat is onderlinge afhankelijkheid?

Onderlinge afhankelijkheid, met andere woorden interdependentie, is dat beide partners het belang erkennen en waarderen van de emotionele band die ze delen, terwijl ze een gezond gevoel van eigenwaarde behouden binnen de relatiedynamiek.

Ze erkennen de waarde van kwetsbaarheid, maar maken hier geen misbruik van om een ander te manipuleren. Ze waarderen de ruimte en eigenwaarde die hen en hun partner in staat stelt zichzelf te zijn, zonder dat zij een compromis hoeven te sluiten over wie zij zijn of over hun normen en waarden. En weten een op liefde gebaseerde intimiteit binnen de relatie te creëren.

Onderlinge afhankelijkheid is geen codependentie-afhankelijkheid

Onderlinge afhankelijkheid is niet hetzelfde als codependent zijn. Een codependent persoon heeft de neiging zwaar op anderen te vertrouwen voor zijn gevoel van eigenwaarde en welzijn. En omdat de grenzen vervagen en er sprake is van verstrengeling, kan de codependent moeilijk onderscheiden waar hij eindigt en zijn partner begint. De codependent voelt zich bovendien enorm verantwoordelijkheid tegenover een ander. En zal zijn uiterste best doen om aan diegene zijn behoeften te voldoen, om zich goed te kunnen voelen over zichzelf.

Identificeren van afhankelijke relaties

“Codependentie checklist.”

Voel je je verantwoordelijk voor andere mensen – hun gevoelens, gedachten, daden, keuzes, wensen, behoeften, welzijn en lot?
Probeer je gebeurtenissen en hoe andere mensen zich moeten gedragen te controleren?
Voel je je gedwongen om mensen te helpen hun problemen op te lossen?
Ben je bang om andere mensen te laten zijn wie ze zijn en gebeurtenissen op een natuurlijke manier te laten verlopen?
Probeer je gebeurtenissen en mensen te controleren door hulpeloosheid, schuld, dwang, bedreigingen, advies, manipulatie of overheersing?
Schaam je jezelf voor wie je bent?
Vind je het gemakkelijker om woede te voelen en te uiten over onrecht dat anderen is aangedaan dan over onrecht dat jezelf is aangedaan?
Vermijd je om open en eerlijk over je problemen te praten?
Vind je het moeilijk om anderen om hulp te vragen?
Voel je je het veiligst en meest op je gemak wanneer je aan anderen geeft?
Voel je je onzeker en schuldig als iemand aan jou geeft?
Verberg je vaak wat je werkelijk voelt?
Voel je je leeg, verveeld en waardeloos als je niet iemand anders hebt om voor te zorgen, een probleem op te lossen of een crisis op te lossen?
Geef je jezelf van alles de schuld en haal je jezelf naar beneden?
Druk je pijnlijke gedachten en gevoelens uit je bewustzijn?
Kun je vaak niet stoppen met praten, denken en je zorgen maken over andere mensen en hun problemen?
Verlies je de interesse in je eigen leven wanneer je verliefd bent?
Blijf je in relaties die niet werken en verdraag je misbruik om mensen van je te laten houden?
Verlaat je slechte relaties alleen om nieuwe relaties aan te gaan die ook niet werken?

Als je op veel van deze vragen met ja antwoordt, kan dat een teken zijn van codependent gedragspatronen in je relaties. Het identificeren van deze patronen is een onmisbare stap in het leren hoe je kunt stoppen met codependent te zijn.

Wat je moet weten over codependentie…

Wat is codependentie en wat maakt deze vorm van afhankelijkheid ongezond?

Codependentie (codependency) is een relatie waarin de ene persoon het slechte gedrag, de slechte geestelijke gezondheid of zelfs de verslaving van de andere persoon faciliteert. Meestal wordt een de relatie gekenmerkt door een te grote afhankelijkheid van elkaar. Codependentie is een verstrengeling, wat betekent dat je identiteit verweven is met je partner.

Codependentie wordt ook vaak “relatieverslaving” genoemd. Een relatieverslaving is een emotionele en gedragsmatige aandoening die iemands vermogen om een gezonde, wederzijds bevredigende relatie te ontwikkelen in de weg staat.

Omdat je vastzit in een relatie, waarvan je weet dat deze ongezond voor je is. Maar waarvan je emotioneel niet los van kunt komen. Een obsessie waar je je aan vast blijft houden, zelfs als je weet dat er geen sprake is van gelijkheid. Maar je hebt een ongezonde behoefte om nodig te zijn, waardoor je afhankelijk blijft van iemand anders om je waardig en geliefd te laten voelen. In een codependent relatie ligt de focus op de andere persoon, de eigen behoeften, gevoelens en interesses worden onderdrukt en genegeerd. Waardoor je het contact met jezelf en je eigen identiteit verliest. Kortom codependentie is een disfunctionele relatiedynamiek.

“De term codependenctie werd eerst gebruikt om de partner van iemand met een verslaving aan te duiden – wiens ongezonde keuzes de verslaving mogelijk maken of aanmoedigen. Maar in de loop der jaren is de term uitgebreid tot personen die eenzijdige, emotioneel destructieve of gewelddadige relaties onderhouden, en die relaties hoeven niet per se romantisch te zijn. Het kan frustrerend en destructief zijn, maar er zijn dingen die je kunt doen om te leren hoe je niet langer codependent kunt zijn.”

Afhankelijkheid kan vele vormen en gezichten aannemen. Maar de kern van een codependentierelatie is dat een codependent persoon zijn eigen behoeften en wensen uit het oog verliest ten nadele van zichzelf en de “afnemer”. Want als ze doen alsof en zichzelf blijven overtuigen dat ze niet boos of gekwetst zijn, zullen ze anderen blijven toestaan om over hun grenzen heen te gaan en misbruik maken. In welke vorm dan ook: Financieel, psychisch, seksueel, emotionele of geestelijke verwaarlozing en/of mishandeling.

Waarom het gebeurt

Codependentie wordt aangeleerd door het kijken naar en kopieren van andere familieleden die dit gedrag vertonen. Het wordt vaak van generatie op generatie doorgegeven. Dus een kind dat is opgegroeid met een ouder in een codependentierelatie kan het patroon herhalen. Codependentie komt voor in disfunctionele gezinnen waar de leden woede, pijn, angst of schuld en schaamte ervaren die wordt ontkend of genegeerd. Onderliggende problemen die bijdragen aan het disfunctioneren kunnen zijn:

– Verslaving aan drugs, alcohol, werk, voedsel, seks, gokken
– Relaties misbruik (fysiek, emotioneel of seksueel)
– Chronische lichamelijke of geestelijke ziekte

Problemen binnen de familie worden nooit onder ogen gezien. Afhankelijke personen brengen het feit dat er problemen zijn niet ter sprake. Familieleden onderdrukken hun emoties en negeren hun eigen behoeften in een poging te zorgen voor de persoon die het moeilijk heeft.

Codependents vragen niet om wat ze nodig hebben. Alle aandacht en energie gaat naar de persoon die misbruikt, ziek of verslaafd is. De codependent offert gewoonlijk al zijn eigen behoeften op om te zorgen voor het familielid dat het moeilijk heeft, en ondervinden gewoonlijk sociale, emotionele en fysieke gevolgen omdat ze hun eigen gezondheid, welzijn en veiligheid verwaarlozen.

Hoe ontstaat het

Waarom gebeurt dit? Ze hebben schadelijke, maar krachtige zelfverhalen. Een zelfverhaal is het verhaal dat we over onszelf vertellen.

Enkele voorbeelden:

Het verhaal van de strijder: Je gelooft dat je een overlever bent die moet vechten voor wat je wil. Je bent ervan overtuigd dat niets je gemakkelijk af zal gaan. Het leven is een strijd dat gestreden moet worden. Waarschijnlijk heb je moeilijke ervaringen beleefd waar je sterker bent uitgekomen. Je gebruikt uitdrukkingen als: “niets komt mij gemakkelijk toe”, “ik overleef het wel”, “mijn hele leven is een strijd geweest”, “ik heb moeten knokken voor wat ik nodig had”.

Het verhaal van de verzorger: Je ziet jezelf als zorgzaam, de gever, empaat en verzorger die altijd bereid is een ander ter dienste te staan. Waarschijnlijk was er veel strijd en spanning in het gezin waar je opgroeide en speelde jij de rol als steunpilaar en vredestichter. Misschien was iemand chronisch ziek, verslaafd of gewelddadig, en moest jij je eigen behoefte opzij zetten voor de ander. Je zult het lastig vinden je grenzen aan te geven. Zegt “ja”, maar bedoelt “nee”, ook al is het niet in je eigen belang. Alles om de ander te behagen.

Het verhaal van de kameleon: Zie je jezelf als heel flexibel en heb je een wisselvallige smaak? Verander je vaak van mening? Waarschijnlijk is het voor jou heel belangrijk om aardig gevonden te worden en pas je jezelf heel gemakkelijk aan. Je worstelt dikwijls met je eigenwaarde en zelfvertrouwen waardoor je liever op de koers van een ander vaart.

De verhalen die we onszelf steeds vertellen vormen onze zelfidentiteit. Het is etiket dat we gebruiken om onszelf te beschrijven. We maken daarbij steeds de keuze om ons te gedragen op manieren die het verhaal voortzet.

Codependentie is een reactie op trauma

Codependents voelen zich genoodzaakt anderen te helpen, te fixen en te redden. En zoals je je kunt voorstellen, creëert dit een onbalans in hun relaties. Om zo’n relatie dynamiek te laten werken, moeten beide een rol vervullen, de één als verzorger of gever en de ander als de “hulpbehoevende” of nemer.

Als gevolg van jeugdtrauma, emotionele verwaarlozing in de kindertijd en disfunctionele gezinssituatie, voelt een gever zich fundamenteel onwaardig en denkt de liefde te moeten verdienen. Als kind in een moeilijke situatie, hebben ze waarschijnlijk geleerd dat het bewaren van de vrede, het zorgen voor anderen, het ontkennen en beheersen van hun gevoelens, manieren waren om te overleven. Een coping dus om te kunnen gaan met een onveilige situatie, die nu niet meer werkt.

Voor sommigen was dit trauma misschien heel subtiel, bijna onmerkbaar, maar zelfs als hun kindertijd redelijk ‘normaal’ was, kunnen ze een ‘generatie-trauma’ hebben ervaren. Dat betekent dat hun ouders sommige patronen en reacties op hun trauma aan hun kinderen hebben doorgegeven. Het ‘verhaal’ wordt dus doorgegeven.

Risicofactoren en kenmerken van codependentie

Hoewel iedereen zich in een codependentierelatie kan bevinden, zijn er bepaalde factoren die het risico vergroten.

Ongelukkig maar vertrouwd

Zelfverhalen zijn dus bepalend, ze zijn ook in zekere zin comfortabel, want het is bekend. Kinderen die misbruikt zijn, komen als volwassene vaak in misbruikrelaties terecht. Waarom? Ze hebben een zelfverhaal dat hen in de verschrikkelijke rol van misbruik plaatst. Ze vinden het niet leuk, maar het is vertrouwd. Voor sommigen is voorspelbaar ellendig beter, dan onvoorspelbaar onbekend. Codependent relaties zijn gericht op het handhaven van de status-quo om hun eigen gebrek aan eigenwaarde te maskeren. Een andere reden dat mensen het moeilijk kunnen vinden om hun situatie en patronen te veranderen is dat ze vechten tegen twee extreem sterke krachten: hun identiteit, en angst voor verandering.

Als je altijd doet wat je altijd hebt gedaan, zul je altijd krijgen wat je altijd hebt gekregen.

Schuld en schaamte

Codependentie voelt dikwijls beschamend omdat iemand de moed en eigenliefde ontbreekt om voor zichzelf op te komen. De belangrijkste onderzoeker van schaamte, Brené Brown, definieert schaamte als “het intens pijnlijke gevoel of de ervaring en overtuiging dat we gebrekkig en dus onwaardig zijn voor liefde en saamhorigheid.”

Iemand die in een disfunctioneel gezin opgroeit leert heel vroeg dat er iets fundamenteel mis is met hem. Hetzij doordat dit expliciet verteld is door hem dom of waardeloos te noemen, of doordat hij zelf dit signaal heeft opgepikt toen hun ouders hem indirect de schuld gaf voor hun problemen.

Ze voelen zich ongemakkelijk om te praten over je problemen. De schaamte groeit wanneer ze mensen niet over hun ware gevoelens kunnen vertellen. Alleen en onbekwaam, alsof deze worstelingen hun eigen schuld zijn en een direct gevolg van al hun gebreken. Ze denken niet zo goed te zijn als anderen en dit geloof wordt verder versterkt wanneer mensen hun slecht behandelen, afwijzen of verlaten. Ze bouwen een muur om hun gevoelens of verdwijnen uit hun lijf (=dissocieren). Het vermijden van pijnlijke gevoelens is een strategie die codependents dikwijls gebruiken om daarmee om te kunnen gaan.

Een verlangen om “nodig te zijn”

De relatie wordt vaak gekenmerkt door angst, frustratie en medelijden in plaats van liefde en troost. Door hun pogingen om hun geliefde te redden en te steunen wordt de ander nog afhankelijker van hen. Bijgevolg besteden ze al hun tijd aan de zorg voor anderen en verliezen ze volledig uit het oog wat voor henzelf belangrijk is.

Ze offeren hun eigen behoeften op om geaccepteerd en gewaardeerd te voelen. Dit creëert een ongezonde afhankelijkheid van anderen voor de bevestiging van je gevoelens, interesses, overtuigingen, waarde en zelfs je bestaan. Het is nooit gezond om afhankelijk te zijn van anderen om je waarde te valideren. De aanpak en keuzes die ze maken werken vaak averechts.

Deze behoefte aan externe validatie zorgt ervoor dat veel codependents gevangen zitten in ongelukkige, onbevredigende, en soms zelfs gewelddadige relaties, omdat ze zich doelloos en niet geliefd voelen zonder de rol van gever. De relatie verslechtert na verloop van tijd.

Samenvatting codependentie symptomen

Sterke focus op andermans problemen en behoeften
Doen alsof de omstandigheden niet zo slecht zijn als ze zijn
Denken en praten veel over andere mensen
Hebben moeite een ander en zichzelf te vertrouwen
Behoefte om hun gelijk te bewijzen
Controleren mensen, proberen mensen te betrappen op wangedrag
Vragen zich af waarom ze nooit energie hebben, waarom alles teveel is, en waarom ze de dingen niet gedaan krijgen
Kunnen moeilijk alleen zijn (bang zichzelf en eigen gevoelens tegen te komen)
Voelen zich onrustig en zoeken vaak afleiding
Ze vragen niet om wat ze nodig hebben
Negeren van hun eigen gevoelens en behoeften (losgekoppeld van hun gevoelens)
Buitengewoon verantwoordelijk voelen
Hard en te veel te werken en te weinig tijd voor zichzelf in te plannen
Perfectionisme en obsessies
Worden misbruikt
Zelf verwaarlozing
Zich hopeloos en minderwaardig voelen
Verzorgen en helpen
Ze geven grenzeloos, zelfs wanneer het pijn doet
Moeite met (zelf-) vertrouwen
Zwakke grenzen (Laat zich daar anderen slecht behandelen en misbruiken)
Overdreven zorg voor anderen
Faalangst
Angst voor spijt
Bang om anderen boos te maken of teleur te stellen (pleasen)
Hebben dikwijls last van angst, depressie en PTSS als gevolg van trauma en genetica
Geloven dat andere mensen niet van hen kunnen of willen houden.
Hebben seks als ze dat niet willen
Schuld en schaamte
Probeert een ander te repareren of te redden
Disbalans tussen geven en nemen
Verstrengeling of versmelting met een ander
Wegstoppen van gevoelens, vooral woede (totdat ze ontploffen)
Niet uitkomen voor hun eigen gevoelens, opvattingen en behoeften (durven niet zichzelf te zijn)
Lage eigenwaarde
Een gevoel van “op eieren lopen” om conflicten met de ander te vermijden.
Maken moeilijk oogcontact
Zichzelf definiëren in relatie tot anderen (“ik ben de partner van …”) en het ontbreken van een sterk gevoel van eigenwaarde (weten wie je bent, wat je gelooft, wilt en leuk vindt)

In de latere stadia van codependentie, kunnen codependenten:

Lusteloos en depressief voelen
Teruggetrokken en geïsoleerd raken
Aan zelfmoord denken
Gewelddadig worden
Ernstig emotioneel, mentaal of fysiek ziek worden
Een eetstoornis krijgen (over- of ondereten)
Verslaafd raken aan alcohol of andere drugs

Gezonde afhankelijkheid versus codependentie

Liefde en obsessies zijn niet hetzelfde

Echte liefde vereist dat beide partners unieke, individuele identiteiten hebben buiten de romantische relatie. Tijd alleen, tijd met vrienden en tijd om aan persoonlijke doelen te werken stelt je in staat om echt contact te maken als je samen bent, zonder je verstikt te voelen. Je bouwt vertrouwen op als je jezelf en je partner wat ademruimte gunt.

Hoe te stoppen met codependent zijn

“Zonder verandering verandert er niets”. Dit is zo’n eenvoudige maar diepgaande waarheid. Het doet denken aan Einsteins definitie van krankzinnigheid: steeds weer hetzelfde doen en andere resultaten verwachten. De cyclus van afhankelijkheid kan alleen worden overwonnen door een super-liefdevolle relatie met jezelf op te bouwen en te onderhouden. Anders zul je jezelf voortdurend terugvinden in ongezonde, afhankelijke relaties. We kunnen anderen niet controleren, en het is ook niet onze taak om dat te doen.

Codependentie gaat over onszelf, niet over de ander! Herstel van codependentie houdt in dat we leren verantwoordelijkheid te nemen voor onze eigen daden, gevoelens, gedrag, problemen en leven.

Bron: Global Heart

Je zou ook interesse kunnen hebben in: