Spijt? Voorkom keuzestress met deze 5 stappen
(Albert Sonnevelt) Hoe meer er te kiezen valt, hoe beter, zou je denken. Toch is dat niet waar. Van teveel keuzes word je niet blij, integendeel. Het levert doorgaans juist stress, spijt, teleurstelling en ontevredenheid op. Tests wijzen uit dat mensen het veel prettiger vinden als ze maar een handjevol opties hebben. Hoe bewaar je jezelf voor de stress die veroorzaakt wordt door de vele keuze-opties om je heen?
Keuzestress door 28 soorten ketchup
Tesco, een grote Britse supermarktketen, schrapte twee jaar geleden 30.000 producten uit zijn aanbod. Dat was maar liefst een derde van het assortiment. De reden was dat het niet goed ging met Tesco. CEO Dave Lewis kwam tot de conclusie dat ze misschien wel teveel opties boden. Daar waar de Aldi één soort ketchup verkocht, had Tesco er 28. De Aldi verkocht 12 soorten luchtverfrissers, bij Tesco moest je uit 224 frisse geurtjes kiezen. Ik zie het enorme schap direct voor me. En ook de neiging om door te lopen.
Later dat jaar ging Tesco nog een stap verder. In 50 winkels werd een andere winkelinrichting uitgeprobeerd om het winkelen sneller en makkelijker te maken. Lewis was gaan inzien dat mensen weinig tijd hebben en dat ze minder kopen als ze meer moeten kiezen. Hij maakte het zo dat je niet langer de hele winkel door hoefde om je avondeten te verzamelen, maar dat producten die vaak samen gekocht worden, voortaan naast elkaar zouden staan. De Basmati rijst naast de Indiase saus, de pastasaus naast de macaroni. Hiermee stapte hij af van de traditie om klanten zo lang mogelijk in de winkel te houden. Klanten blijken juist meer te kopen als ze niet teveel hoeven te kiezen.
Blijkbaar was deze verandering effectief. Een jaar later maakte Tesco bekend ook andere winkels te gaan herorganiseren.
Minder is meer
Het inzicht door een supermarkt dat teveel keus niet goed is voor klanten, werd revolutionair genoemd. Ook uit andere tests komt dit inzicht naar voren. Zo is er een experiment uitgevoerd waarbij mensen luxe jam konden proeven. Daarna kregen ze een kortingsbon voor een potje jam. In de ene situatie konden mensen kiezen uit 6 soorten jam, in het andere uit 24 soorten. De uitkomst laat zich misschien al raden. Hoe minder smaken om uit te kiezen, hoe meer mensen een potje kochten (30% versus 3%). Ook hier bleek dus: bij teveel opties haken mensen af.
De Paradox van keuzes
De Amerikaanse psycholoog Barry Schwartz schreef er een boek over, getiteld De Paradox van Keuzes. De paradox, zegt Schwartz, is dat mensen denken dat hoe meer ze kunnen kiezen, hoe beter en hoe prettiger ze zich voelen. Dat blijkt echter niet te kloppen. Keuzevrijheid is tot op zeker hoogte positief. Maar mensen die veel opties hebben om uit te kiezen, blijken juist minder blij en tevreden te zijn.
Laten we iets dieper ingaan op de psychologie achter dit fenomeen. Ook hier heeft Schwartz het een en ander over geschreven. Ten eerste behandelt hij ‘keuze en welzijn’. Keuzemogelijkheid geeft vrijheid, tot het punt dat we de keuze niet langer aankunnen. Hier is keuze niet langer een zegen, maar verlamt het ons. Schwartz geeft aan dat we kunnen voorkomen dat keuze een grote last wordt door ons bewust te zijn van wat we nu werkelijk belangrijk vinden. We moeten bepalen welke keuzes er echt toe doen en aan de rest niet teveel waarde hechten. Het is zoals het is. Dan heb je maar niet de goedkoopste aanbieding gevonden, dan heb je maar een iets minder mooie spijkerbroek gekocht, dan heb je maar niet de allermodernste flatscreen aan je muur. Focus je op wat belangrijk is.
Kies voor een betekenisvolle relatie
Want welke mensen zijn nu eigenlijk het meest tevreden? Dat zijn niet de mensen met het meeste geld of de mooiste spullen, maar mensen met betekenisvolle, hechte relaties. Hier ligt een belangrijk punt in relatie tot keuzevrijheid. Relatie betekent namelijk toewijding en brengt beperking met zich mee. Trouwen betekent je toewijden aan één partner. Een goede vriend betekent automatisch dat je je tijd opoffert als diegene je nodig heeft. Relatie betekent in zekere zin beperking. Het omgekeerde is ook waar. Een individu die aan niemand gebonden is, kan alle kanten op. In zekere zin is keuzevrijheid dus gerelateerd aan minder verbonden zijn met anderen. Daarmee kan keuzevrijheid een hoge prijs vragen: het kan ons de kwaliteit van onze relaties kosten.
De angst voor verlies
Het tweede psychologische fenomeen, is dat van verlies. Hoe meer opties je hebt, hoe meer je misloopt als je één optie kiest en dus de rest buitensluit. Denk nog eens terug aan het experiment met de potjes jam. Als je één potje uit zes soorten kiest, dan loopt je vijf smaken mis. Als je één potje uit 24 opties kiest, dan zijn er dus 23 smaken die je nooit zult proeven. Het gevoel van verlies is veel groter bij de keuze uit die 24 potjes. Nu is dit met een potje jam niet zo ernstig. Maar stel je voor dat je moet kiezen uit twee opties voor je vakantie. En stel je voor dat daar nog een derde en vierde aantrekkelijke optie bij komen, met elk andere voordelen die de andere vakantie niet heeft. Welke moet je dan kiezen? Ook hier is het gevoel van verlies veel groter bij vier opties in plaats van twee. Schwartz noemt dit opportunity cost; hoe meer je kunt kiezen, hoe meer je voor je gevoel misloopt als je een keuze maakt. Het maken van een keuze kan je dan juist een miserabel gevoel bezorgen.
Twee soorten spijt
Ten derde behandelt Schwartz het onderwerp spijt. In feite zijn er twee soorten spijt, namelijk vooraf en achteraf. Als je een beslissing hebt genomen en je komt er naderhand achter dat je beter iets anders had kunnen kiezen, dan is dat vervelend. Volgens Schwartz spijt vooraf nog erger. Wat nu als ik deze trui koop en ik vind er later een die nog mooier is? Wat nu als ik deze baan aanneem en ik krijg volgende week een beter aanbod? Dit soort spijt vooraf brengt niet alleen een gevoel van ontevredenheid, maar het kan je ook verlammen. Want hoe hak je dan ooit de knoop door? Spijt maakt dat je je miserabel voelt nadat je een keuze hebt gemaakt. Een truc kan zijn om je opties niet met betere opties, maar met slechtere opties te vergelijken. Wat win ik als ik hiervoor kies? Maximaliseer je winst, in plaats van je verlies te minimaliseren!
Stap 1: Wat is werkelijk belangrijk voor je?
Hoe maak je nu de juiste keuzes? Bepaal ten eerste voor jezelf wat echt belangrijk is in je leven. Steek daar je energie in en niet in 1001 keuzeopties. Het geheim is namelijk dat doorgaans niet zozeer de keuze zelf bepalend is, maar hoe je ermee omgaat. Als je uit eerder genoemd voorbeeld van vier vakanties een keuze hebt gemaakt, kies er dan voor om volop te genieten van wat je hebt, in plaats van je ellendig te voelen over wat je niet hebt. Om jezelf te helpen zou je eens aan een recente keuze terug kunnen denken, bijvoorbeeld een nieuwe auto, nieuwe baan, nieuw apparaat voor in huis of een vakantiebestemming. Denk eens terug aan de tijd en energie die je in het keuzeproces hebt gestoken. Denk ook eens terug aan hoe dat voelde. En vraag dan hoeveel meerwaarde dit heeft gehad voor de uiteindelijke beslissing die je hebt genomen. Beslis vervolgens dat je jezelf gaat disciplineren in het maken van keuzes. Je kunt jezelf bijvoorbeeld de regel stellen dat je nooit meer dan twee winkels bezoekt en dan een beslissing neemt.
Stap 2: Maak doelgerichte beslissingen
Wees ten tweede iemand die echt een beslissing neemt. Laat je niet overweldigen door legio opties en kies niet omdat het nu eenmaal moet, maar maak doelgericht beslissingen die bijdragen aan wat je belangrijk vindt. Wees je ervan bewust dat de meeste zaken in werkelijkheid niet zo belangrijk zijn voor je welzijn en hecht daar dus ook niet teveel waarde aan.
Stap 3: Blijf niet hangen in spijtgevoelens
Ten derde is het goed om je ervan bewust te zijn van de prijs die je betaalt voor spijt hebben en terugkijken. Alhoewel spijt functioneel kan zijn als leermoment, wordt het een struikelblok als het alles gaat beheersen. Kies voor tevredenheid in plaats van altijd het maximale te moeten halen. Beperk het aantal opties waaruit je kiest. En wees dankbaar voor de uitkomst van je keuze. Wat is het nut van spijt? De kans is voorbij dus het bestaat niet meer, hier nog langer aandacht aan besteden betekent je energie steken in een illusie. Die tijd en energie kun je beter gebruiken om te genieten van wat je wel hebt.
Stap 4: Kijk niet achterom
Een vierde punt die Schwartz noemt, is: weersta de verleiding van het terugdraaien van keuzes. In het oerwoud aan opties kan het verleidelijk zijn om te denken: ik kan altijd nog terug. Dit levert echter alleen maar meer chaos op, want het oerwoud aan opties blijft bestaan ook nadat je een beslissing hebt genomen. Disciplineer jezelf ook hier en vertel jezelf: als ik een beslissing heb genomen, dan blijf ik daarbij en kijk niet meer achterom. Punt.
Stap 5: Creëer een houding van dankbaarheid
Dit brengt mij ook tot het laatste punt: train jezelf in dankbaar zijn. Wanneer je een beslissing hebt genomen, focus je dan op alle pluspunten die je daarmee gewonnen hebt en denk niet zozeer na over wat je niet hebt. Richt je meer op tevreden zijn met wat je hebt in plaats van het maximale voordeel overal uit halen. Hoge verwachtingen leiden tot grotere teleurstellingen. Mensen die dankbaar zijn, blijken gezonder te zijn en beter in hun vel te zitten dan mensen die niet dankbaar zijn. (Denk ook terug aan een van mijn vorige blogs, over de kracht van woorden).
Het mooie aan dankbaarheid is: je kunt dit trainen. Dankbaarheid voelen en uitspreken wordt makkelijker naarmate je het vaker doet. Begin hier dus vandaag nog mee! Focus je niet op wat je niet hebt, focus je op wat je wel hebt.
Neem het volgende voorbeeld. Een student ging na een drukke collegedag nog even boodschappen doen op de fiets. Het regende. Toen ze buiten kwam met een zware doos boodschappen, was haar fietsband lek. Terwijl ze met een kapotte fiets en een zware doos achterop door de regen naar huis liep, besloot ze niet chagrijnig te worden maar alle mogelijke positieve dingen op te noemen. Ik ben dankbaar dat ik gezond ben en dat ik kan lopen. Ik ben dankbaar dat het niet harder regent, want dan was ik nog natter geworden. Ik ben dankbaar dat ik niet meer boodschappen heb gekocht, want dan was de doos nog zwaarder geweest. Ik ben dankbaar dat er maar één band lek is en niet twee. Ik ben dankbaar dat ik naar deze supermarkt ben gegaan en niet naar die andere, want dan had ik nog verder moeten lopen. De student kwam met een grote grijns thuis en denkt nog jaren met plezier terug aan dit incident.
Een simpele manier om jezelf te trainen in dankbaarheid, is door een pen en kladblok naast je bed te leggen, en elke avond of ochtend vijf dingen op te schrijven waar je dankbaar voor bent. Misschien voelt het een beetje gek in het begin, maar probeer het eens uit. Want is het niet juist dom om chagrijnig door het leven te gaan terwijl er zoveel is om dankbaar voor te zijn? Kies dus heel bewust voor dat laatste. Je zult merken dat, zelfs op een grijze dag, van binnen de zon gaat schijnen.
Bron: Albert Sonnevelt
Je kunt ook interesse hebben in:
Niet fijn – dus niet doen:15 keuzes waar je over 15 jaar spijt van krijgt
