De ayurvedische geneeskunde: ben jij vata, kapha of pitta?

26 juli 2024

(aHealthylife | Juglen Zwaan) De Ayurveda is een van ’s werelds oudste vormen van holistische geneeskunde en ook vandaag de dag wordt het nog veelvuldig gebruikt. Ayurveda, dat de fysieke, psychische en spirituele gezondheid combineert, richt zich op het helen van de volledige mens, waarbij de persoonlijkheid en gezondheid van een persoon wordt bepaald door het type lichaamssappen ofwel de dosha (1).

De ayurvedische geneeskunde

Hoewel Ayurveda ‘levenswetenschap’ betekent in het Nederlands, zetten veel gezondheidswerkers vraagtekens bij het geloof in persoonlijke dosha’s vanwege gebrek aan wetenschappelijk bewijs. Tegelijkertijd beweren aanhangers van Ayurveda dat hun behandelingen leiden tot balans en welzijn (1, 2). In dit artikel leer je de belangrijkste zaken over de Ayurvedische dosha’s en of er wetenschappelijk bewijs voor is.

Ayurveda en dosha’s

De ayurvedische geneeskunde is gebaseerd op het idee dat de wereld is samengesteld uit vijf elementen – akasha (ether), jala (water), prithvi (aarde), teja (vuur) en vayu (lucht) (2, 3). Combinaties van deze elementen leiden in de mens tot drie ‘bio-energieën’, ofwel dosha’s, die bekend staan als vata, kapha en pitta. Men gelooft dat deze dosha’s verantwoordelijk zijn voor de lichamelijke, mentale en emotionele gezondheid van een persoon (2, 3). Ieder mens zou een unieke verhouding hebben van elke dosha, waarbij er één meestal duidelijker aanwezig is dan de andere. Iemand kan bijvoorbeeld voornamelijk pitta zijn, terwijl een ander vooral vata is. Een ayurvedisch arts kan je helpen bepalen wat jouw dosha is (2, 3). De constitutie van een persoon is dan de unieke verhouding tussen vata, kapha en pitta en die vormt een blauwdruk voor een optimale gezondheid. Hoewel er weinig wetenschappelijk bewijs is voor het bestaan van dosha’s, ligt dat volgens veel pleitbezorgers van Ayurveda aan een gebrek aan onderzoek en geld voor dit thema. In plaats van deze praktijk in diskrediet te brengen pleiten zij voor meer onderzoek om de doeltreffendheid te onderbouwen.

Kortom: Volgens Ayurveda is iemands gezondheid gebaseerd op zijn dosha – een balans tussen de vijf elementen in de wereld die bekend staan als lucht, aarde, ruimte, water en vuur.

Hoe ziet elke dosha eruit?

Op basis van de eeuwenoude ayurvedische praktijk kan een ayurvedisch arts iemands dosha bepalen op basis van fysieke, emotionele en mentale kenmerken en gedrag. Hieronder vind je een globaal overzicht van elke dosha.

Vata

Vata bestaat voornamelijk uit de twee elementen lucht en ether (ook bekend als ruimte) en wordt over het algemeen omschreven als koud, licht, droog, ruw, vloeiend en ruimtelijk. De herfst staat voor vata vanwege zijn koele, frisse dagen. Mensen met de vata dosha worden meestal omschreven als slank, energiek en creatief. Ze staan bekend om hun originele, out-of-the-box denken, maar kunnen gemakkelijk afgeleid worden. Bovendien is hun stemming sterk afhankelijk van het weer, de mensen om hen heen en het voedsel dat ze eten (4, 5).

Sterke punten: leert snel, zeer creatief, multitasker, goedhartig, flexibel, altijd bezig, van nature slank.
Zwakke punten: vergeetachtig, angstig, instabiel humeur, kan gemakkelijk overweldigd raken, zeer gevoelig voor kou, slaapproblemen, onregelmatige eetlust en eetpatronen, vatbaar voor spijsverteringsproblemen en gasvorming, slechte bloedsomloop (koude handen en voeten).

Volgens Ayurveda moet een vata-dominante persoon voor een optimale gezondheid een normale dagelijkse routine volgen, stress beheersen door middel van meditatie en andere kalmerende activiteiten, en een warme lichaamstemperatuur behouden door koud weer te vermijden en warm voedsel te eten en drinken (4, 5).

Kapha

Kapha is gebaseerd op aarde en water. Het kan worden omschreven als stabiel, kalm, zwaar, langzaam, koud en zacht. De lente staat bekend als het kapha-seizoen, omdat dan veel delen van de wereld langzaam uit de winterslaap komen. Mensen met deze dosha worden beschreven als sterk, met dikke botten en zorgzaam. Ze staan erom bekend dingen bij elkaar te houden en ondersteunend voor anderen te zijn. Kapha-dominante mensen raken zelden van streek, denken na voordat ze handelen en gaan op een langzame, weloverwogen manier door het leven (4, 5).

Sterke punten: empathisch, zorgzaam, goed van vertrouwen, geduldig, kalm, wijs, gelukkig, romantisch, sterke botten en gewrichten, gezond immuunsysteem.
Zwakke punten: vatbaar voor gewichtstoename, langzame stofwisseling, traagheid, te veel slapen, ademhalingsproblemen (d.w.z. astma, allergieën), hoger risico op hartaandoeningen, ophoping van slijm, vatbaar voor depressie, moet regelmatig gemotiveerd en aangemoedigd worden.

Voor een goede gezondheid moet een kapha-dominante persoon zich concentreren op regelmatige lichaamsbeweging, een gezond dieet, het behouden van een warme lichaamstemperatuur (bijvoorbeeld door in een sauna te zitten of warm voedsel te eten), en het aanhouden van een regelmatige slaaproutine (4, 5).

Pitta

De pitta-dosha, die wordt geassocieerd met vasthoudendheid, is gebaseerd op vuur en water. Het wordt vaak omschreven als heet, licht, scherp, vettig, vloeibaar en mobiel. De zomer staat bekend als pitta-seizoen vanwege de zonnige, warme dagen. Van mensen met pitta wordt gezegd dat ze meestal een gespierde bouw hebben, erg atletisch zijn en vaak leiders zijn. Ze zijn zeer gemotiveerd, doelgericht en competitief. Wel kan hun agressieve en vasthoudende karakter voor sommige mensen onaangenaam zijn, wat tot conflicten kan leiden (4, 5).

Sterke punten: intelligent, doelgericht, leert snel, zelf-bepalend, leert vaardigheden makkelijk aan, sterk verlangen naar succes, sterke, natuurlijke leiders, snelle stofwisseling, goede bloedsomloop, gezonde huid en gezond haar.
Zwakke punten: ongeduldig, vatbaar voor conflicten, altijd hongerig, stemmingswisselingen bij honger, vatbaar voor acne en ontstekingen, gevoelig voor hoge temperaturen.

Degenen met een pitta-dominante dosha moeten zich concentreren op de balans tussen werk en privé en extreme hitte vermijden (bijv. heet weer, pittig eten) (4, 5).

Kortom: Hoewel men binnen de Ayurveda gelooft dat elke persoon een unieke constitutie heeft, vallen mensen over het algemeen onder een van de drie belangrijkste dosha-typen – vata, kapha en pitta – op basis van hun lichaamstype, persoonlijkheid en gevoeligheden.

Dosha-praktijken en bewijs

Ondanks de unieke constitutie van iedereen gelooft de ayurvedische geneeskunde in het gezegde ‘het gelijke trekt het gelijke aan’ en daarmee ook dat tegengestelden zouden helpen om balans en harmonie te bereiken. Voor elke dosha zijn er aanbevolen voedingsmiddelen, oefeningen en leefstijlpraktijken om evenwicht te bereiken.

Eetpatroon

Men neemt aan dat het volgen van een ayurvedisch dieet op basis van je dosha helpt om die dosha in evenwicht te brengen en een optimale gezondheid te bereiken (6, 7):

Dosha	Eet deze voeding wel	Vermijd deze voeding
Vata	warm, ‘vochtig’ en zacht voedsel (bijv. bessen, bananen, perziken, gekookte groenten, haver, bruine rijst, mager vlees, eieren, zuivelproducten)	bitter, gedroogd en koud voedsel (bijv. rauwe groenten, koude desserts, gedroogd fruit, noten, zaden)
Kapha	pittig, zuur en vullend voedsel (bijv. de meeste groenten en fruit, volle granen, eieren, magere kaas, onverwerkt vlees, hete kruiden)	zwaar, ‘vet’ voedsel (bijv. vetten, oliën, bewerkte voedingsmiddelen, noten, zaden)
Pitta	licht, koud, zoet en stimulerend voedsel (bijv. fruit, zetmeelarme groenten, haver, eieren)	zwaar, pittig en zuur voedsel (bijv. rood vlees, aardappelen, hete kruiden)

Er bestaan hiervoor veel zelfgerapporteerde succesverhalen, ook al is het bewijs dat een evenwichtige dosha samenhangt met een goede gezondheid schaars. Als je je onevenwichtig voelt, is het aan te raden om voedsel te vermijden met soortgelijke eigenschappen als je dosha. Bovendien kan het goed zijn om je voedingsgewoonten aan te passen aan de seizoenen, bijvoorbeeld door in de winter warm voedsel te eten (6, 7). Ondanks dat er geen wetenschappelijk bewijs is dat het helpt om de dosha in evenwicht te brengen, noch dat de spijsvertering verandert op basis van de tijd van het jaar, beweren veel mensen dat ze zich beter voelen met een ayurvedisch dieet (7). Hoewel de meeste voedingsmiddelen die bij dit voedingspatroon worden aanbevolen, zoals fruit, groenten, volle granen en minimaal bewerkte voedingsmiddelen, gunstig zijn voor de gezondheid, is het van belang om een gezondheidsdeskundige te raadplegen als je grote veranderingen in je voeding aanbrengt.

Lichaamsbeweging

Afhankelijk van je unieke dosha, kan je ayurveda-arts specifieke soorten oefeningen aanbevelen:

Vanwege hun energieke, bezige aard dienen mensen met een overwegend vata dosha zich te concentreren op activiteiten met een constante beweging, zoals fietsen, hardlopen, wandelen, yoga, tai chi, enz.
Kapha dosha’s werken het beste met een trainingsmaatje; zij moeten zich concentreren op een combinatie van cardio- en krachttraining om geïnteresseerd en gemotiveerd te blijven. Elke vorm van beweging is gunstig voor deze groep.
Pitta dosha’s hebben de neiging te veel van zichzelf te vergen en zij dienen te voorkomen dat ze in de hitte trainen. Teamsporten zijn een uitstekende manier om actief te blijven en tegelijkertijd te voldoen aan de competitieve aard van Pitta.

Het meeste onderzoek naar lichaamsbeweging en Ayurveda is gericht op langzame, zachte bewegingen, zoals yoga en tai chi. Van deze oefeningen is aangetoond dat ze tal van gezondheidsvoordelen hebben, zoals een verbeterde kwaliteit van leven, fysieke fitheid en stressmanagement (8, 9, 10). Hoewel het in theorie zinvol kan zijn om bepaalde soorten oefeningen te kiezen op basis van je persoonlijkheid en gevoeligheden, is er geen wetenschappelijk bewijs dat dit effectief is.

Leefstijl

Ayurvedische geneeskunde stimuleert genezing van het hele lichaam, met zowel de lichamelijke, mentale als emotionele gezondheid. Dit kan door oefeningen zoals yoga, meditatie, bewust eten, slaaphygiëne, de tijd nemen voor jezelf en anderen, en het beheren van je werk-privébalans (11). Het wordt met name aanbevolen om een dagelijkse routine te volgen waarin al deze gezonde leefstijlelementen zitten. Ayurveda gaat ervan uit dat je door een regelmatige routine afgestemd blijft op de elementen en dat dit een goede gezondheid bevordert (11). Interessant is dat een onderzoek uitwees dat vata-dominante mensen vaker slechte slaap rapporteerden, terwijl kapha-dominante mensen zich eerder verslapen en dutjes doen (12). Buiten dit is er geen ondersteunend bewijs voor de Ayurvedische elementen en routines. Dagelijkse routines en het vooraf plannen van de dag worden echter wel geassocieerd met gezondere levensstijlgewoonten, zoals lichaamsbeweging, gezond eten en verbeterde slaap (13, 14, 15, 16). Bovendien is aangetoond dat het beoefenen van mindfulness en meditatie stress vermindert en de kwaliteit van leven, creativiteit en besluitvorming verbetert (17, 18, 19, 20). Hoewel er geen bewijs is dat leefstijlgewoonten op basis van persoonlijke dosha’s ondersteunt, is het toch aan te bevelen om deze gezonde gewoonten in je dagelijkse routine op te nemen.

Kortom: Ondanks allerlei claims is er weinig wetenschappelijk bewijs dat voeding, lichaamsbeweging of andere leefstijlpraktijken je zullen helpen jouw dosha in evenwicht te brengen. Toch kunnen veel leefstijlgewoonten die door Ayurveda worden aanbevolen wel je gezondheid ten goede komen.

Om te onthouden

Ayurvedische geneeskunde wordt tegenwoordig veel gebruikt vanwege de focus op genezing van het hele lichaam. Volgens Ayurveda leidt een onevenwichtige dosha tot een slechte gezondheid en ziekte. Daarom wordt aangenomen dat het kiezen voor voedsel, lichaamsbeweging en leefgewoonten op basis van je dosha een optimale gezondheid en balans bevordert. Veel aanhangers van Ayurveda beweren dat een goede gezondheid gebaseerd is op iemands dosha, maar hiervoor is maar weinig ondersteunend bewijs. Hoewel onderzoek naar de Ayurvedische dosha’s ontbreekt, is het opnemen van de vele gezonde leefgewoonten van Ayurveda in je dagelijkse routine een prima manier om een goede gezondheid te bevorderen (met toestemming vertaald).

About

Juglen is spreker en schrijver over voeding en gezondheid. Hij is een gepassioneerde voedingskundige met een onbedwingbare honger naar nieuwe inzichten. Schreef de boeken De supplementenwijzer, De voedingswijzer en De receptenwijzer. Juglen is inmiddels meer dan 8 jaar onderdeel van het radioprogramma gezondheidsnieuws en is vaste gast in het TV-programma Wat eten we op SBS6. Studeerde Voeding & gezondheid aan de Open Universiteit. Hij onderzoekt kritisch en combineert moderne wetenschap met eeuwenoude kennis. Juglen is een voorstander van puur natuur. Hij hangt geen enkel voedingsgeloof aan, maar combineert vele visies. Juglen de is auteur van het boek De de voedingswijzer, een zeer compleet naslagwerk van bijna 500 pagina’s, waarin vrijwel alle onbewerkte, natuurlijke voedingsmiddelen aan bod komen.