Het ‘Braveheart-effect’ – en hoe anderen ons verlangen naar vrijheid manipuleren
(Global Heart | Esther Haasnoot) Heb jij ook wel eens last van het “Braveheart-effect”? Het zal waarschijnlijk worden getriggerd als we horen dat we iets moeten doen of juist niet mogen doen.
“Ze nemen misschien ons leven, maar ze zullen nooit onze vrijheid nemen!”
Deze citaat van Mel Gibson als William Wallace in de film Braveheart is een beetje in tegenspraak, en toch is het sentiment gemakkelijk te begrijpen. Want niets triggert ons meer dan dat ons verteld wordt dat wij ergens geen keuze over hebben. De enorme drang die we ervaren om, koste wat het kost, een verloren of bedreigde vrijheid terug te winnen, wordt officieel “reactantie” genoemd. Maar je kunt het ook het Braveheart-effect noemen.
Wat is het Braveheart-effect?
Het is een normaal menselijk respons die ieder mens zal vertonen als hij geconfronteerd wordt met een (onvrijwillige) inperking van zijn vrijheid. Het kan bij ieder mens optreden ongeacht leeftijd, afkomst, klasse, culturele achtergrond of ontwikkelingsniveau. De manier waarop het tot uiting komt en de mate waarin, kan uiteraard wel van persoon tot persoon verschillen. De mate waarin het zich voordoet hangt van een aantal factoren af, waaronder het belang die iemand toekent aan de bedreigde vrijheid.
Dit Braveheart-effect zal waarschijnlijk worden getriggerd als we horen dat we iets moeten doen of dat we iets niet kunnen doen. Alles wat ons doet voelen dat onze vrijheid bedreigd wordt wekt krachtige emoties op. Woede komt omhoog. We verzetten ons mentaal tegen wat dan ook of wie ook maar onze vrijheid bedreigt. Wat ons is aangedaan, smaakt bitter. Wat we hebben verloren, ruikt zoeter. We handelen dan om ons gevoel van vrijheid te herstellen. En vaak het tegenovergestelde kiezen of doen van wat ons wordt verteld van wat wij moesten doen of niet konden doen.
Wat beïnvloedt het Braveheart-effect?
Dit effect treedt meestal alleen op als we ons in staat voelen onze vrijheid te herstellen. Anders rationaliseren we onze acties (“Oh, dat wilde ik toch al doen”). Als het Braveheart-effect optreedt, hangt de sterkte af van een aantal factoren.
Ten eerste: hoe meer we voelen dat een persoon onze vrijheid dwarsboomt, hoe groter het effect is. Daarbij zal het effect nog groter zijn wanneer de boodschap persoonlijk gezegd wordt, dan wanneer wij dezelfde boodschap ontvangen in geschreven vorm.
Ten tweede: hangt het effect af van hoe het bericht dat onze vrijheid beperkt, is geformuleerd. Het gebruik van krachtige en controlerende taal ( doen, moet, nodig hebben), resulteert in een groter Braveheart-effect dan niet-controlerende taal (overweeg, zou kunnen, kan, mogen).
Een controlerende stijl is zo te herkennen:
- Iemand negeert de gevoelens, de gedachten en de perceptie van een ander, schuift deze terzijde of onderdrukt deze actief.
- Iemand schrijft een ander voor hoe hij moet denken, zich moet gedragen en zich moet voelen.
- Iemand oefent druk uit op een ander bijvoorbeeld door te zeggen: “ik wil dat je doet wat ik zeg”, “werk harder”, “doe meer je best” en zorgt dat de ander gehoorzaamt door deadlines te stellen en onderdrukkende taal te gebruiken.
Een niet-controlerende stijl is zo te herkennen:
- Iemand gebruikt een taal die niet beoordelend is, maar wel flexibel, geduldig, vriendelijk, ondersteunend en constructief. Dus geen zinnen als “je moet”, “je zult”.
- Iemand maakt de ander nieuwsgierig of weet die ander op zo’n dusdanige wijze te prikkelen dat de innerlijke motivatie van de ander wakker wordt.
- Iemand erkent en accepteert de negatieve gevoelens de ander.
- Iemand geeft een goede uitleg waarom iets wel of niet gedaan wordt, zodat de ander kan begrijpen wat de reden en waarde daarvan is.
Ten derde: het hangt af van wie je bent. De mate waarin je het effect ervaart, is een persoonlijkheidskenmerk.
Ten slotte: speelt cultuur een rol. Mensen uit meer individualistische culturen (zoals Nederland) ervaren een sterker Braveheart-effect wanneer hun persoonlijke vrijheid wordt bedreigd dan wanneer hun groepsvrijheid wordt bedreigd. Mensen van meer collectivistische culturen, waarbij het belang van de gemeenschap boven dat van het individu staat (zoals China), laten daarentegen het tegenovergestelde patroon zien.
Waarom is het Braveheart-effect belangrijk?
Vraag je eens af waarom we een gevoel van vrije wil hebben. Onderzoek heeft aangetoond dat als je geloof in vrije wil wordt verminderd, je eerder vals speelt en agressief handelt en minder snel anderen kunt helpen. Het kan zijn dat we het gevoel van vrije keuze hebben ontwikkeld, om de voordelen van een meer samenhangende gemeenschap in te zien.
Bron: Global Heart
Je zou ook interesse kunnen hebben in:
